گشودن راه سوم برجامي
جعفر گلابي
ميان ايران و امريكا همچنان جنگ اراده‌ها برپاست. واشنگتن از برداشتن تحريم‌ها خودداري مي‌كند و تهران به محدوديت‌هاي هسته‌اي خود را يكي پس از ديگري خاتمه مي‌هد. همچنان طرفين احساس مي‌كنند كه مي‌توانند به وضع معلق فعلي ادامه دهند تا اينكه به صورتي يا ورود عامل جديدي در معادلات موجود موازنه كنوني از بين برود و برجام كلا زنده شود يا براي هميشه به موزه تاريخ ديپلماسي جهان سپرده شود. به نظر مي‌رسد دولت جديد امريكا از اراده لازم براي بازسازي فوري عمارتي كه ترامپ آن را منفجر كرده بود برخوردار نيست و تعلل آشكاري از خود نشان مي‌دهد كه ممكن است امكان بازگشت به توافق هسته‌اي را از بين ببرد. اگر ايران همچنان از محدوديت‌هاي برجامي فاصله بگيرد كه ابزاري جز آن براي فشار بر امريكا و اروپا ندارد به‌زودي به نقطه بي‌بازگشت در فن‌آوري اتمي خواهد رسيد و اين غربيان را براي تعامل با ايران بي‌انگيزه خواهد كرد. از سوي ديگر اقتصاد ايران به هر حال توانسته است در برابر فشارهاي حداكثري دوام آورد و رفته‌رفته توان بيشتري براي تحمل آنها از خود بروز دهد و همين توان باعث شده است كه تعجيل در رفع تحريم‌ها را به قيمت برادشتن گام اول نپذيرد و اين گام را از سوي امريكا مطالبه كند و ماجرا همچنان ادامه يابد. البته قطعا چنين وضع شكننده‌اي قابل دوام نيست و به نقطه‌اي خواهد رسيد كه همه طرف‌هاي توافق هسته‌اي مجاب به تصميم و عمل خواهند شد. در چنين شرايطي و در ميان بيم‌ها و اميدها كورسويي در حال روشن شدن است و گويي فعلا بضاعت دولت امريكا در همين حد است كه مشوق‌هايي روانه تهران سازد و اميدوار است كه اين مشوق‌ها كارگر افتند و كم‌كم زمينه احياي برجام فراهم شود.
آغاز روند آزاد شدن برخي دارايي‌هاي ايران در كشورهايي چون كره‌جنوبي كه قطعا چراغ سبز امريكا را لازم دارد خود اميدآفرين است كه اگر به نتيجه برسد فضاي تعليق شده كنوني را بهبود خواهد داد و روزنه ايجاد شده در سد تحريم‌ها را فراخ خواهد كرد. اگرچه اين مشوق‌ها چندان بزرگ نيستند كه شايسته برداشت گام مهمي از سوي ايران باشند ولي چنانچه ادامه پيدا كنند بازي عمل در مقابل عمل را پررنگ و شدني خواهند كرد و هرچه بر سرعت و بزرگي آنها افزوده شود مطلوب‌هاي طرفين بيشتر حاصل خواهد شد. به نظر مي‌رسد اين راه سومي است كه در حال شكل‌گيري است و اگر كشورهايي چون ژاپن، چين، هند و عراق كه بالغ بر 38 ميليارد دلار از دارايي‌ها ايران را در اختيار دارند به اين روند بپيوندند كمك بزرگي به احياي برجام كرده‌اند. به عبارت ديگر در اين شرايط خاص ديگر كشورها هم مي‌توانند از خود حسن نيت به خرج دهند و بازيگري كنند و به دولتين ايران و امريكا براي رسيدن به توافق مجدد برجامي كمك برسانند. در اين زمينه بازهم بايد از ابزار ديپلماسي مدد گرفت و كشورهاي مذكور را براي آزاد كردن پول‌هاي ايران تحت فشار قرار داد. وزارت خارجه مي‌تواند روي نياز ايران به دارايي‌هايش براي مبارزه با كرونا و كم كردن خسارات ناشي از آن متمركز شود و دولت‌هاي مذكور را براي تمكين در مقابل حقوق مردم ايران مجاب سازد. اين دولت‌ها خواهند توانست در بازگرداندن اموال ايران از خود ابتكار عمل نشان دهند و مقاومت امريكا را كم‌اثر سازند. به نظر مي‌رسد مجموع شرايط سياسي جهان و وعده‌هاي انتخاباتي آقاي بايدن امكان مقاومت سرسختانه براي جلوگيري از آزادسازي تدريجي اموال ايران را نمي‌دهد و كشورهاي مختلف مي‌توانند از اين فضا استفاده كنند و در حل يك مناقشه بزرگ بينالمللي نقش‌آفرين باشند.
در حال حاضر به نظر مي‌رسد اكتفا به چند توييت و بيانيه و مصاحبه مسوولان وزارت خارجه كارساز نخواهد بود چرا كه در مناسبات بينالمللي دليلي وجود ندارد كه دولتي داوطلب حل مناقشه‌اي شود و خيرخواهانه خواستار مجوز امريكا شود تا پولي كه در اختيارش هست را تقديم دولت ثالثي كند. ابتكارات وزارت خارجه و سفر مسوولان ايران و ديدار با مقامات كشورهاي مذكور خود فشاري است كه آزادي اموال ايران را تسهيل خواهد كرد. در واقع ما براي رسيدن به حقوق كشور خود نه تنها در گام‌هاي هسته‌اي كه در ابعاد سياسي هم بايد جبهه‌هاي جديد باز كنيم و افكار عمومي جهان را متوجه رنجي كنيم كه تحريم‌هاي امريكا خصوصا در دوران كرونا متوجه ايرانيان كرده است. به نظر مي‌رسد فشار سياسي بر دولت بايدن موثر خواهد شد، درست برخلاف دولت ترامپ كه هيچ فشاري را نمي‌پذيرفت و پيگير پيروزي بزرگ و قاطع بود.